-----------------------------------
 |
| Hộ kinh doanh hàng thủ công mỹ nghệ tại Hội An. Ảnh: Huy Nguyen |
Một số đánh giá bán đầu về ảnh hưởng của quy định mới (tiếp)
Tăng thuế thu nhập cá nhân của các hộ kinh doanh có doanh thu trung bình; tính hài hòa về lợi ích của các đối tượng chịu thuế giảm đi
Bên cạnh những điểm tích cực kể trên, quy định mới về tính thuế thu nhập cá nhân cũng bộc lộ những hạn chế. Các cơ quan chức năng dường như chưa tính hết được những hệ lụy đằng sau quy định đó mà cụ thể là lợi ích của nhiều hộ kinh doanh cá thể đang bị ảnh hưởng rõ ràng.
Bất lợi về ngưỡng doanh thu tính thuế
Cá nhân, hộ kinh doanh có thu nhập từ 100 triệu đồng/ năm hoặc tương đương 8,4 triệu đồng/tháng thì mới bắt đầu đóng thuế thu nhập cá nhân. Quy định này vẫn được giữ nguyên mà không có thay đổi. Với cách tính mới, kinh doanh có doanh thu từ 8,4 triệu đồng/tháng hoặc tương đương 280.000 đồng/ngày là sẽ phải đóng thuế thu nhập cá nhân.
Ngưỡng doanh thu tính thuế này sẽ không có gì khác với cách tính cũ trong trường hợp đối tượng nộp thuế không được giảm trừ gia cảnh. Tuy nhiên, thực tế người nộp thuế thường thuộc diện giảm trừ gia cảnh với các khoản giảm trừ khác nhau (chẳng hạn: giảm trừ gia cảnh cho bản thân, giảm trừ gia cảnh cho người phụ thuộc). Nếu chủ hộ kinh doanh được giảm trừ gia cảnh cho bản thân (mức D = 9 triệu đồng/tháng) thì để phát sinh nghĩa vụ nộp thuế, thu nhập chịu thuế (ký hiệu Rxs) phải lớn hơn 9.
Bảng 1 mô tả ngưỡng doanh thu phát sinh nghĩa vụ nộp thuế theo các tính cũ và mới. Dễ thấy rằng, cách tính cũ có lợi hơn cho các hộ kinh doanh vì ngưỡng doanh thu cao hơn nhiều mới phải bắt đầu nộp thuế thu nhập cá nhân. Ví dụ, các hộ kinh doanh phân phối hàng hóa trước kia khi doanh thu từ 128,57 triệu đồng/tháng trở lên mới phải nộp thuế. Trong khi từ năm 2015, cứ đạt doanh thu từ 8,4 triệu đồng/tháng là phát sinh nghĩa vụ.
(*) Giả định mức giảm trừ là 9 triệu đồng/thángSự khác biệt này còn lớn hơn đáng kể nếu như đối tượng nộp thuế có các khoản giảm trừ nhiều hơn. Chẳng hạn, nếu chủ hộ kinh doanh phân phối hàng hóa có 2 con nhỏ là người phụ thuộc thì ngưỡng doanh thu phát sinh nghĩa vụ nộp thuế sẽ là: (9 + 3,6 x 2) / 7% = 231,43 (triệu đồng/tháng).
Kinh doanh có doanh thu nhỏ đóng thuế nhiều hơn
Một bất lợi khác cho hộ kinh doanh có doanh thu nhỏ là mức thuế phải nộp sẽ tăng lên ở mỗi mức doanh thu so với cách tính cũ. Mức chênh lệch nhiều hay ít phụ thuộc vào nhóm hoạt động ngành nghề và giá trị doanh thu.
Bằng cách tính toán các mức thuế thu nhập cá nhân tương ứng với mỗi giá trị doanh thu theo cách tính cũ và cách tính mới, chúng ta có thể tính được được chênh lệch mức thuế thu nhập cá nhân mới so với cũ.
Nếu lấy giá trị thuế thu nhập cá nhân phải nộp theo cách tính mới trừ đi giá trị thuế thu nhập cá nhân phải nộp theo cách tính cũ chúng ta có được kết quả như Bảng 2.
Cách tính thuế thu nhập cá nhân mới không có lợi cho các hộ kinh doanh nhỏ. Dựa trên các tính toán ở Bảng 2, hộ kinh doanh thuộc nhóm 2 (ví dụ: dịch vụ ăn uống, giải khát) sẽ đóng thuế nhiều hơn trước nếu doanh thu hàng tháng dưới 84 triệu đồng.
Các hộ kinh doanh thuộc nhóm 3 (ví dụ: kinh doanh nhà nghỉ, nhà trọ) có mức doanh thu hàng tháng dưới 214 triệu đồng cũng sẽ đóng nhiều thuế hơn theo cách tính mới.
Các hộ sản xuất, vận tải, dịch vụ gắn với hàng hóa, xây dựng có bao thầu nguyên vật liệu (nhóm 4) và hộ kinh doanh, phân phối, cung cấp hàng hóa (nhóm 1) sẽ chỉ được lợi từ cách tính mới khi doanh thu hàng tháng tương ứng vượt ngưỡng khoảng 246 và 382 triệu đồng.
Như vậy, cách tính thuế thu nhập cá nhân mới dường như đem lại lợi ích cho các hộ kinh doanh quy mô lớn mà “bỏ quên” lợi ích của các hộ kinh doanh quy mô nhỏ và vừa. Chính vì thế, hài hòa lợi ích của đối tượng nộp thuế là điều mà lần sửa đổi quy định về thuế mới nhất này chưa làm được.
Bảng 2. Chênh lệch của mức thuế thu nhập cá nhân phải nộp theo cách tính mới so với cách tính cũ
(đơn vị: triệu đồng/tháng)
Nếu mức chênh lệch đạt giá trị âm thì bắt đầu có lợi từ cách tính thuế thu nhập cá nhân mới
Công bằng cho người kinh doanh?
Cách tính thuế thu nhập cá nhân mới tạo ra động cơ thúc đẩy hộ kinh doanh (có đăng ký nhưng chưa thực hiện đúng pháp luật về kế toán, hóa đơn chứng từ) đứng trước hai lựa chọn.
Thứ nhất, thành lập doanh nghiệp là giải pháp để được hạch toán chi phí. Nhiều ý kiến cho rằng, hộ kinh doanh nếu có thể thì nên chuyển sang thành lập doanh nghiệp vì như vậy sẽ được trừ đi chi phí. Công ty chỉ phải đóng thuế thu nhập dựa trên phần tiền còn lại sau khi đã trừ đi chi phí. Và nếu doanh thu nhỏ hơn chi phí (lỗ) thì sẽ được miễn thuế thu nhập doanh nghiệp. Tuy nhiên, cũng như hai mặt của một đồng xu, hình thức công ty cũng có những mặt hạn chế nhất định so với mô hình hộ kinh doanh cá thể. Thông thường, các công ty sẽ phải tuân thủ đầy đủ các quy định về kế toán, chứng từ và chi phí kê khai phải hợp lý, hợp lệ. Việc tuân thủ những quy định này chắc chắn phức tạp hơn nhiều so với việc nộp thuế khoán và chi phí để thực hiện cũng cao hơn. Đó là chưa kể, chuyển sang thành doanh nghiệp cũng đòi hỏi chủ hộ kinh doanh phải đi đăng ký, xin giấy tờ, thủ tục từ đầu chứ không hề đơn giản.
Lựa chọn thứ hai là tăng giá cung cấp hàng hóa, dịch vụ để bù đắp mức thuế cao hơn. Đây là một phản ứng có phần tiêu cực nhưng không phải là không thể xảy ra. Giá cho thuê nhà trọ là ví dụ rõ ràng nhất của hệ lụy do quy định thuế mới đem lại. Với việc chỉ các hộ kinh doanh nhà trọ có doanh thu khoảng trên 214 triệu đồng/tháng mới có lợi từ quy định mới về thuế thu nhập cá nhân, các chủ nhà trọ doanh thu thấp hơn ngưỡng 214 triệu đồng sẽ có động cơ để tăng giá thuê nhà. Người chịu thiệt thòi cuối cùng sẽ là những người đi thuê như công nhân, sinh viên – những đối tượng thường có thu nhập thấp trong xã hội. Vấn đề tương tự cũng diễn ra với các hoạt động kinh doanh xây dựng, vận tải, dịch vụ ăn uống… mà có lẽ sẽ “âm thầm” tạo nên tình trạng tăng giá trong năm 2015. Cơ quan chủ trương sửa đổi luật và các đại biểu Quốc hội khi thông qua luật dường như đã không thể nào tưởng tượng được quy mô của hệ lụy như thế. Họ không lường được hết việc sửa đổi một điều khoản ngắn trong Luật lại dẫn tới những ảnh hưởng sâu rộng đến các hộ kinh doanh và có khả năng là nhiều người dân thu nhập thấp.
Những người làm luật cũng sẽ đứng trước câu hỏi về tính công bằng cho người kinh doanh. Thực tế cho thấy với các hình thức kinh doanh buôn bán nhỏ chuyện thực hiện nghĩa vụ thuế là rất phức tạp. Tình trạng hộ cá thể có kinh doanh nhưng không đăng ký, không nộp thuế là tương đối phổ biến dù những hộ này có thể kiếm được doanh thu cao hơn ngưỡng bắt đầu đóng thuế. Trong khi đó, những hộ có đăng ký kinh doanh dù làm ăn dù có khó khăn đi chăng nữa thì vẫn phải đóng thuế đầy đủ và chịu ảnh hưởng thường xuyên từ việc thay đổi chính sách thuế. Nhiều người gọi đây là kiểu quản lý “nắm kẻ có tóc” của ngành thuế. Do đó, đảm bảo tính công bằng giữa những hộ kinh doanh là vấn đề mà chính sách thuế cần cân nhắc.
Kết luận
Quy định mới về cách tính thuế thu nhập cá nhân tại Điều 2, Khoản 4 Luật số 71/2014/QH13 được xem là giải pháp giúp giảm tải gánh nặng của cơ quan quản lý thuế trong việc thu thuế các cá nhân, hộ kinh doanh. Quy định mới giúp quá trình tính mức thuế nộp được đơn giản và phần nào đảm bảo tính minh bạch của thủ tục thuế.
Tuy nhiên, mặt trái của quy định mới lại là vấn đề gây nhiều quan ngại cho các cá nhân, hộ kinh doanh; đặc biệt là các đối tượng kinh doanh có doanh thu nhỏ & trung bình. Không chỉ ngưỡng doanh thu phát sinh nghĩa vụ thuế thực tế giảm đi mà mức thuế thu nhập cá nhân phải đóng cũng đã tăng lên ở nhiều mức doanh thu so với trước kia. Cách tính thuế mới chỉ bắt đầu có lợi cho người nộp thuế khi họ vượt qua một mức doanh thu nhất định, thường mức doanh thu đó tương đối lớn so với bình quân doanh thu của nhóm ngành họ đang kinh doanh. Nói cách khác, quy định mới về thuế thu nhập cá nhân dường như đang “bảo vệ người giàu” hơn là giúp đỡ “người nghèo”.
Hệ lụy từ việc thông qua cách tính thuế thu nhập cá nhân mới có thể sẽ không chỉ dừng lại ở đó. Nhiều người lao động thu nhập thấp như công nhân, người làm thuê có thể gián tiếp ảnh hưởng bởi việc thay đổi quy định về thuế thu nhập cá nhân.
[1] Tác giả chia nhóm hoạt động ngành nghề “Dịch vụ, xây dựng không bao thầu nguyên vật liệu” thành 2 nhóm nhỏ: Nhóm thứ nhất không bao gồm hoạt động cho thuê tài sản, đại lý bảo hiểm, đại lý xổ số, đại lý bán hàng đa cấp. Nhóm thứ hai gồm riêng các hoạt động này.
